Als thuisbegeleiders zijn we goed in samen doen

Marian de Vries, Manager Thuisbegeleiding, in gesprek met Gerda Stokvisch en Wilma Oude Nijeweme, thuisbegeleiders van het eerste uur. Veertig jaar thuisbegeleiding; hoe begon het, hoe ontwikkelde het zich en waarom is het zo effectief.

Inleiding

Zo met z’n drieën aan tafel in mijn kantoor, komt zelden voor. Thuisbegeleiders zijn immers altijd op pad. Maar we staan aan de vooravond van een bijzondere mijlpaal. In 2019 bestaat ZorgAccent Thuisbegeleiding namelijk 40 jaar. Ik ben benieuwd waarom ‘oude rotten in het vak’, net als ikzelf trouwens, nog steeds zo enthousiast zijn over hun beroep. Zij vertellen over de veranderingen door de jaren heen, over prachtige resultaten en over wat hen drijft in dit mooie vak. Ze vertellen over samenwerking met de cliënt, met andere zorgaanbieders, met huisartsen en politie en met gemeenten die, vanuit de wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) verantwoordelijk zijn voor veel vormen van zorg aan huis. Thuisbegeleiding is de oudste vorm van hulpverlening achter de voordeur. We helpen de cliënt in z’n eigen, vertrouwde omgeving. Maar dat is lang niet alles! We helpen het hele ‘systeem’ rond de cliënt. Dus ook het gezin waarin hij eventueel woont, familieleden, vrienden, buren…. Van thuisbegeleiding gaat dan ook zeer zeker een preventieve werking uit. We weten vaak te voorkomen dat mensen in schuldhulpverlening terecht komen of in klinieken voor verslaving of geestelijke gezondheidzorg. Toch zijn er veel misverstanden over wat we doen. ‘Onbekend maakt onbemind’ zeggen ze wel eens. Met dit boek vol praktijkverhalen, hopen we u als lezer inzage te geven, te inspireren en te overtuigen. Want zoals een wetenschappelijk onderzoeker van BMC 5 jaar geleden al tegen ons zei; ‘Thuisbegeleiders; met deze manier van samenwerken, hebben jullie goud in handen!’

Zelfredzaam maken
Gerda Stokvisch (64 jaar) begon 43 jaar geleden als gezinsverzorgende en was één van de eersten die zich aanmeldde voor de beroepsgerichte opleiding tot thuisbegeleider in Emmen. ‘Ik werkte bij Thuiszorg in Nijmegen. Ook toen al kwam ik soms bij gezinnen thuis, waar meerdere problemen tegelijk speelden. Artsen zagen in dat het voor bepaalde cliënten weinig zin had om hen naar het spreekuur te laten komen, met de verwachting dat het probleem zich daarna zou oplossen. Hoeveel gesprekken ook volgden; de nare thuissituatie bij deze cliënt bleef onveranderd. Pas na het áánkloppen van de hulpverlener bij de cliënt aan huis, gingen letterlijk vele deuren en luikjes open. We zijn getraind in het overzien van de hele situatie’, vertelt Gerda. ‘We signaleren knelpunten, helpen de cliënt, maar ook de rest van het gezin. Zelfredzaamheid is de term die je nu vrijwel dagelijks hoort. Maar 40 jaar geleden was het juist dát, waar de nadruk al op lag in de thuisbegeleiding. Dus; je helpt jouw cliënt om zelf de regie te nemen en het leven weer op de rit te krijgen, ofwel; om zelfredzaam te worden.’

Vertrouwen winnen
Wilma Oude Nijeweme (58 jaar) zit bijna 35 jaar in het vak. Zij begon bij het toenmalige SMD regio Almelo en heeft de langste staat van dienst bij ZorgAccent Thuisbegeleiding. Ze is het roerend eens met haar collega. ’En ja, de manier waarop je toewerkt naar een doel, heeft in al die jaren een behoorlijke ontwikkeling doorgemaakt. Begin jaren 80 van de vorige eeuw werd een mooie basis gelegd. Door opleiding, het delen van kennis en ervaring met elkaar, zowel binnen ZorgAccent als binnen de branche, kregen we nieuwe inzichten die leidden tot betere resultaten. Waar we aanvankelijk nog uitgingen van ‘wij weten wat goed voor u is’, transformeerden we onze werkwijze naar; ‘wat wilt u zelf? Welke doelgerichte werkwijze past het best bij u? Wie spelen er allemaal een rol in uw situatie? We stellen ons nu, veel meer dan toen, de vraag; wat kunt u zelf en waarbij wilt u graag mijn hulp’, vertelt Wilma. ‘Wat gebleven is door de jaren heen, is dat onze cliënten steeds centraal staan. Als thuisbegeleider stonden, én staan we naast het gezin. Dat moet je draaiende houden. We signaleren, maken plannen en nemen het hele gezin mee in de uitvoering. Je zorgt als thuisbegeleider, dat je niet te snel gaat. We richten ons op de oplossing in plaats van op de diagnose. Wat nu écht verschilt met vroeger, is dat we toen veel langer bij één gezin tegelijk over de vloer kwamen. Ik werkte parttime, en was dan bijvoorbeeld 20 uur per week op één adres. Nu komt een thuisbegeleider in die zelfde tijd bij vier tot acht gezinnen over de vloer. Dat klinkt misschien op het eerste gezicht als een verslechtering in zorgverlening, toch is dat zeker niet het geval. Echt ín huis komen als hulpverlener bij mensen, is best indringend. Je stapt letterlijk binnen in hun privacy en dat doet wat met mensen. Eén van de eerste dingen die je doet, is dan ook elkaars vertrouwen winnen. Vertrouwen vormt de basis voor een goede samenwerking. Je moet echt een klik voelen met je cliënt en elkaar accepteren. Pas dan ga je samen constructief te werk en stappen voorwaarts zetten. Soms duurt die ontwikkeling een tijdje, soms gaat het heel snel.’

Oplossingsgericht werken
Volgens Gerda is thuisbegeleiding zo succesvol, juist doordat je werkt bij mensen achter de voordeur. ‘Zo blijft niets verborgen. Als professional ervaar je bij mensen thuis, het ‘hele plaatje’, en daar anticipeer je op. We zijn geen doelgroepenorganisatie. In de thuisbegeleiding ben je generalist. Je hebt kennis van veel verschillende leeftijdsgroepen, aandoeningen en problemen. Je moet goed kunnen luisteren, analyseren en verbanden weten te leggen. We hebben stuk voor stuk een groot netwerk met daarin allerlei verschillende hulpverleners, maar ook vrijwilligersorganisaties en andere maatschappelijk betrokken partijen. Waar we zien dat dingen handiger, efficiënter en beter kunnen, organiseren we dat.

Uiteraard altijd samen met de cliënt. Met hem zoeken we naar reële oplossingen. En reken maar dat er in de praktijk van alles op ons pad komt. Mensen in armoede met grote schulden, gezinnen waar sprake is van verslaving, geweld en mishandeling, van psychische en verstandelijke beperkingen…’

Wilma en Gerda kijken mij aan met een blik van verstandhouding. ‘In al die jaren hebben we zo ontzettend veel trieste situaties gezien, maar vervolgens ook heel veel gelukkige gezinnen. Mensen die door eigen inzet en een stuk professionele begeleiding, de draad weer oppakten.’

Wat thuisbegeleiding anders maakt
Thuisbegeleiding is een laagdrempelige en praktische vorm van hulpverlening gericht op de cliënt en haar gezin en netwerk. Wilma: ‘We helpen hem om de situatie, met daarin vaak meerdere problemen, onder woorden te brengen. Die problemen nemen we niet over, maar we stimuleren de cliënt om oplossingen te bedenken die het best bij hem passen. Dit leidt tot een plan dat houvast geeft en dat maakt, dat de cliënt toewerkt naar het gewenste resultaat. We zijn erg gericht op samenwerking. Samen werken we aan duurzaam herstel. Ook begeleiden we mensen met een psychische of verstandelijke beperking die graag thuis blijven wonen. De thuisbegeleiding is dan vaak langdurig, dus meerdere jaren achter elkaar. Maar in plaats van volledige opname binnen een instelling lukt het de cliënt dan, om met een paar uur begeleiding per week, tóch zelfstandig te blijven wonen. Als je ziet dat mensen daarin slagen, lacht het geluk hen weer toe. Een prachtig resultaat van ons werk, maar tegelijk ook dát waar wij onze voldoening uithalen. Thuisbegeleiding sluit dan ook prachtig aan de transformatie in het sociaal domein en de participatiemaatschappij.’

Blijven innoveren
Gerda neemt later dit jaar afscheid van haar werk als thuisbegeleider. ‘Ik ga met pensioen. Het klinkt heel onwerkelijk en terwijl ik dit zeg, voel ik hoezeer ik dit werk ga missen. Toch zet ik straks bewust een punt achter mijn loopbaan. Vergis je niet; het vak thuisbegeleider is behoorlijk intensief. ’s Avonds ben je vaak bekaf. Niet door lichamelijke inspanning, maar wel door alle indrukken die je opdoet, door het geregel en georganiseer, door de constante focus. Echt zwaar vind ik het als ik begeleiding biedt in thuissituaties waar sprake is van mishandeling en/of verwaarlozing van kinderen. Gelukkig kunnen we altijd bij jou terecht Marian. Heel belangrijk, want soms moet je in dit vak echt even stoom afblazen. Daarnaast hebben we intervisiegroepjes van ongeveer 6 personen waarin we, uiteraard vertrouwelijk, verschillende casussen bespreken. We luisteren naar elkaar, geven elkaar advies en leren daardoor ook veel van elkaar. Elk jaar volgen we bijscholing en training gericht op nieuwe inzichten en innovatieve methodieken. Sinds een paar jaar gaan we in gezinnen waar langdurig thuisbegeleiding nodig is, steeds vaker met twee personen naar eenzelfde gezin. Niet tegelijk, maar na elkaar. Bij een indicatie van vier uur thuisbegeleiding, gaat de één bijvoorbeeld twee uur op maandagmiddag, en de ander twee uur op donderdagochtend. Samen zie je meer en samen houd je elkaar scherp.’

Belangenbehartigers
Met circa 30 parttime thuisbegeleiders helpt ZorgAccent Thuisbegeleiding constant circa 250 gezinnen in de gemeenten Almelo, Tubbergen, Twenterand, Wierden, Rijssen-Holten en Hellendoorn. Allemaal professionals die stevig in hun schoenen staan en die de belangen behartigen van hun cliënten. Gerda: ‘Als je voelt dat jouw cliënt onrecht wordt aangedaan, maak je dat bespreekbaar. Lukt het hem zelf niet om dit op te lossen, dan grijp je in. Zo was ik eens bij iemand met de diagnose schizofrenie die de hele buurt op stelten zette. M’n eerste zorg was natuurlijk, om die geëscaleerde situatie te stoppen. Maar een week later heb ik buren uitgenodigd in een lokaaltje verderop in de straat. Er was boosheid en onbegrip. Reacties die ik me goed kon voorstellen. Vervolgens heb ik informatie gegeven over schizofrenie en veel vragen beantwoord. Stapje voor stapje ontstond empathie voor mijn cliënt en gingen mensen plannen maken, hoe ze deze persoon én elkaar konden helpen. Deze werkwijze leer je niet op school. Daarvoor is ervaring en ook een stukje lef nodig. We coachen mensen, na hun opleiding tot thuisbegeleider, dan ook een tijd in de praktijk. Wachtlijsten voor cliënten kennen we niet. Als er een aanvraag binnenkomt – rechtstreeks of via de gemeente – zorgen we binnen 24 uur voor een intakegesprek. Hoe langer je werkt in de thuisbegeleiding, hoe meer respect je krijgt voor allerlei mensen. Je wordt milder in je oordeel…. Als ik nog een keer geboren word, kies ik opnieuw voor dit beroep!’, zegt Gerda beslist. Als leidinggevende met inmiddels zelf ook 32 jaar ervaring in thuisbegeleiding, sluit ik me aan bij Gerda en Wilma. Ik ken m’n medewerkers goed en in het verleden deed ik zelf de intakes. Ik indiceerde zelf en plande een thuisbegeleider in, die het best paste in de betreffende situatie. Inmiddels wordt de indicatie al weer jaren gesteld door derden, nu via de gemeentelijke toegang, en plannen de teams zelf de nieuwe cliënten in.’

Compacte leeswijzer
Voor de gelegenheid rijden we met een mooie VW-bus langs enkele gezinnen waar we op dit moment thuisbegeleiding bieden of waar we pas een traject afgesloten hebben. Sommige cliënten zijn trots op wat ze bereikt hebben en lachen u toe op de foto’s in dit boek. Andere cliënten zijn er (nog) niet aan toe om herkenbaar en met eigen naam in beeld te komen.

Dit artikel is één van de verhalen uit het boek Thuisbegeleiding Over de drempel.

Bestel het boek hier.